Filosofische Ontmoetingen

Jaarthema voor het werkjaar 2019-2020

Dit is het laatste werkjaar in het kader van de Filosofische Ontmoetingen. We sluiten deze periode af met een actueel thema dat volledig in de lijn ligt van de vorige jaren.

'Welvaart zonder groei' en 'De donut economie'

Voor de Lente-ontmoeting op 12 maart (met een herhaling op 26 maart) van 2017 kozen we het thema "Een economisch model zonder toekomst". De centrale gedachte draaide rond drie aspecten. Kort samengevat:

1. Het systeem is niet rechtvaardig.
2. De draagkracht van de aarde staat onder druk.
3. Grotere materiële welvaart draagt niet noodzakelijk bij tot groter welzijn.

Met zijn boek 'Prosperity without growth' (2010/ 2017 voor de tweede uitgave) stelt Tim Jackson een economisch model voor dat vooral twee aspecten in rekening brengt. De titel laat vermoeden dat het gaat over het verzoenen van items 2 en 3. Dat wordt nog eens benadrukt in de ondertitel die hij gebruikt: "What can prosperity possibly mean in a world of environmental and social limits?" In de Nederlandse vertaling 'Welvaart zonder groei' (2010) werd de ondertitel 'Economie voor een eindige planeet'. Daardoor ligt de focus op item 2.

Kate Raworth beschrijft een nieuw economisch model vanuit het beeld van een donut. Maar eigenlijk komt dit volledig overeen met wat Tim Jackson met zijn ondertitel bij zijn boek beschrijft. Het zijn deze 'environmental' en 'social limits' die met het beeld van de donut bedoeld worden.

In het boek van Tim Jackson wordt heel wat aandacht besteed aan het herdefiniëren van wat 'welvaart' is, weg van de beperkende visie die welvaart vooral als materiële welvaart definieert. Zo kan welvaart toenemen zonder economische groei met meer consumptie. Dezelfde gedachten vinden we terug by Kate Raworth in de 'Donut Economie'.

'Hou het klein' en 'Grenzen aan de groei' en het IPCC

Dit is allemaal niet zo nieuw. Reeds in het begin van de jaren '70 vinden we al veel van deze ideeën terug.

In 1973 verschijnt het boekje van Schumacher "Small is beautiful", in het Nederlands vertaald als "Hou het klein", met als ondertitel "Een economische studie waarbij de mens weer meetelt."

De Club van Rome werd opgericht in 1968 en hun eerste rapport Grenzen aan de groei verscheen in 1972.

Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is een organisatie van de Verenigde naties om de risico's van klimaatverandering te evalueren. Het werd opgericht in 1988 en heeft sindsdien verschillende rapporten uitgebracht. Het eerste rapport dateert al van 1990, toch ook weer bijna 30 jaar geleden.

Ita I Unidad

Ik wil hier ook verwijzen naar een kleine vzw "Ita I Unidad", opgericht in de jaren '60 in de marge van de Universitaire Parochie in Leuven. De drie woordjes in de naam komen uit drie verschillende talen (maar ik weet niet meer welke en wat hun betekenis is). Het sleutelwoord was "Creatieve Soberheid" en aan de grondslag lagen de volgende, kernachtige woorden:

• het kan niet,
• het mag niet
• en het heeft geen zin.

Met "het kan niet" wordt er verwezen naar de grenzen van de planeet. Met "het mag niet" wordt kernachtig uitgedrukt dat het huidige systeem onrechtvaardig is. En het leidt uiteindelijk ook niet tot een gelukkiger leven voor iedereen: "het heeft geen zin". De organisatie stelde zich tot doel een eenvoudiger levensstijl te promoten, en de eigen rijkdom te delen door steun aan projecten in de Derde Wereld.

De vzw werd ontbonden in het begin van de jaren '80 en is deels opgegaan in de "Anders gaan Leven Beweging" en in het toenmalige Agalev, nu Groen.

Waar staan we vandaag ?

Vele van de gedachten en voorstellen die we terugvinden in de werken van Tim Jackson en Kate Raworth (en nog vele anderen) werden dus al veel eerder ontwikkeld. We spreken hier wel over een periode van 50 jaar! De drie uitdrukkingen geformuleerd door Ita I Unidad ('het kan niet', 'het mag niet' en 'het heeft geen zin') vinden we telkens weer terug.

Het is niet zo dat er in die periode niets is veranderd. Het milieubewustzijn is ongetwijfeld gegroeid. En wat 50 jaar geleden nog zou weggewuifd zijn als naief, is nu gemeengoed. Denk aan het verbod op roken in restaurants en café's, op de trein, in het vliegtuig. Ook de urgentie wordt meer erkend. Het aantal kleinere initatieven van toen is uitgebreid. En hier en daar opgeschaald. Denk aan de systemen van autodelen bijvoorbeeld, cohousing, biolandbouw, recyclage, .... De acties van de klimaatjongeren zijn hoopgevend. Er hebben zich dus in deze periode ongetwijfeld positieve evoluties voorgedaan.

Maar men kan niet zeggen dat voor het merendeel van de bevolking deze dingen een hoge prioriteit hebben. Denk gewoon aan de resultaten van de laatste verkiezingen (mei 2019). Misschien is de urgentie wel erkend met woorden, maar veel minder in de daden van de grote meerderheid?

Nog minder hebben we de politiek mee. Integendeel, als je kijkt naar sommige evoluties in België, Europa en in de wereld. Streven naar economische groei is nog steeds het mainstream paradigma. De politiek luistert niet naar de wetenschappers die aan de alarmbel trekken.

Bovendien is de urgentie toegenomen. Er rest ons minder tijd om het tij te keren. Anders riskeren we geconfronteerd te worden met situaties die onbeheersbaar worden. Dit kondigt zich op sommige vlakken al aan.

Oorzaken en mogelijke oplossingen

In dit werkjaar willen we in de eerste plaats nadenken over de mogelijke oorzaken die kunnen verklaren waarom, denkbeelden die al 50 jaar eerder werden aangebracht, toch niet voor de zo noodzakelijke doorbraak hebben gezorgd. En we gaan op zoek naar mogelijke oplossingen en de rol die verschillende actoren hierbij kunnen spelen. We denken aan de rol van de media, middenveldorganisaties, burgerbewegingen, ... en hoe dit politiek kan vertaald worden.